Bursa Tarihi, Bursa'nın Tarihçesi, Bursa Tarihi Hakkında Bilgiler Rehberi
Bursa ve çevresi, çok eski yıllardan bu yana büyük kültürlerin beşiği
olmuştur. Bulunduğu alan ve Asya ile Avrupa arasındaki bir bölgede olması
nedeniyle hem Asya, hem de Avrupa kültüründen etkilenen Bursa'da Hitit, Lidya,
Frigya, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı kültürleri izler bırakmıştır.
Tarih içinde, Bithynia ve Mysia bölgeleri içinde kalan kentin çevresinde Nikaia
/ Nicea (İznik), Cius / Kius (Gemlik), Apameia (Mudanya), Apollonia (Gölyazı),
Miletapolis (Mustafakemalpaşa), Kalchedon (Kadıköy), Nicomedia (İzmit),
Antiocheia (Yalova) şehirleri yer almaktaydı. Antik yazar Strabon; Bithynia
sınırlarının doğuda Sangarios (Sakarya) nehri boyunca, kuzeyde Byzantion
(İstanbul) ve Kalchedon (Kadıköy), batıda Parapontis (Marmara denizi), güneyde
Mysia ve Hellepontus Phrygiri'ası ile sınırlandığını belirtmektedir.
Bursa'nın tarihi geçmişi Neolitik (M.Ö. 8000-5000-Cilalı Taş Devri), Kalkolitik
(M.Ö. 5500-3000-Bakır-Taş Devri) dönemlere kadar inmektedir. İznik gölü
çevresinde Tepecik, Söğücek ve Mekece yörelerinde Neolitik, Sölöz'de Kalkolitik
Çağa, Orhangazi, Ilıpınar'da Neolitik ve Kalkolitik Çağlara, İnegöl şehir
merkezinde "İnegöl Höyüğünde" Troia I-Tunç Çağı (M.Ö. 3000-2500) ile Çağdaş
yerleşimlere rastlanılmıştır. İznik, İnegöl ve Yenişehir ovalarında yapılan
yüzey araştırmalarında ise tarihinin Eski Tunç çağına kadar indiği tespit
edilmiştir.
M.Ö. 1700-1200 tarihleri arasında Anadolu'da Hitit hakimiyeti görülür. M.Ö.1200'lerde
Trakya üzerinden Anadolu'ya gelen göçler neticesinde yıkılan Hitit imparatorluğu
M.Ö. 9-6. Yüzyılları arasında Anadolu'nun Güney ve Güneydoğu bölgelerinde
çeşitli Geç Hitit Beylikleri adı altında yaşamlarını sürdürmüşlerdir.
Hitit'lerin Bithynia ve Mysia bölgelerine kadar yayıldıkları düşünülmektedir.
Hitit devletinin yıkılması ile Batı Anadolu'da Frig (M.Ö. 750-546/300)
hakimiyeti görülür. Aynı tarihlerde Doğu Anadolu bölgesinde maden ticaretini
elinde tutan Urartu'lar yaşamaktaydı. Trakya üzerinden Anadolu'ya giren Frigler
önce Marmara denizinin güney ve güney doğusunda yerleşmişlerdir. Bursa ve
çevresinin de Frigler tarafından iskan edildiği varsayılmaktadır. Frigler,
Trakya üzerinden gelen yoğun göç dalgaları sonucu Orta Anadolu'ya kayarak
Gordion'u başkent yaparlar.
Batı Anadolu'da ise Lidya (M.Ö. 700-300) uygarlığı varlığını sürdürmekteydi.
Lidya krallığını yıkan Persler (M.Ö. 545-333), bütün Anadolu'ya yayılarak Bursa
ve çevresine de hakim olurlar. Bu dönemde Daskyleion (Bandırma-Ergili)'da Pers
Satraplığı bulunmaktaydı. Persler'in Anadolu'daki ikiyüzyıllık hakimiyeti Büyük
İskender'in M.Ö. 333'de Pers kralı Darius'u yenmesine kadar devam etmiştir.
Persler'in baskısı Batı Anadolu şehirlerinin ayaklanmasına neden olmuştur. Bu
ayaklanma içinde Bithynia bölgesi şehirleri de yer almaktaydı. Bithynia bölgesi
halkı M.Ö. VII yüzyılda Trakya'dan göç eden Bityn ve Tyni kavimlerinin bu
bölgeye yerleşmesi ile meydana gelmiştir. Bithynia bölgesi kral I. Nikomedes (M.Ö.
279-250) zamanında en saygın krallık haline gelmiştir. Krallık IV. Nikomedes
döneminde M.Ö. 74 tarihinde Roma imparatorluğuna bağlanmıştır.
Bursa ve civarı önceleri Bithynia olarak anılmaktaydı. Bithynia'nın en eski
halkı Bebryk, Migdones ve Mariandini'lerdi. Avrupa'dan gelen Bithyn'ler adlarını
tarihten sildikleri Bebryk'lerin yerine yerleşmişlerdir. Bugün Anadolu' nun en
eski halkının M.Ö. VII yüzyılda göç eden Bithynia'lılar olduğu kabul görmüştür.
Sonra da Mysia'lılar gelmiştir.
Adını Bithynia kralı 1. Prusias'dan alan Bursa ve çevresi çok eski çağlardan
beri yerleşimlere sahne olmuştur. 1942 yılında Alman Arkeologlarca İnegöl
höyüğünde gerçekleştirilen kazılarda höyüğün; en alt tabakalarındaki
buluntuların Troya I, daha üst tabakalarındaki buluntuların ise Bozüyük ve
Demircihöyük ile çağdaş olabileceği ortaya çıkmıştır. 1948'de İznik gölünün
kuzeyinde yapılan yüzey araştırmalarında taş devirlerinde kurulduğu anlaşılan
bazı höyükler saptanmıştır. 1955'de yapılan bir başka araştırmada pretohistorik
(yazılı tarih öncesine geçiş dönemi) kalkolitik (bakır-taş çağı) buluntularına
rastlanmıştır. Aynı yörede son kalkolitik ve erken Tunç Çağı'nın preklasik Lydia
çanak çömlekleri elde edilmiştir.
Orhangazi ilçesi yakınlarındaki Ilıpınar höyüğünde 1986 yılından bu yana yapılan
kazı çalışmalarında üst üste altı-yedi yerleşim alanı saptanırken, bu höyüğün
yakınlarındaki Hacılartepe höyüğünün taş devrinden kalma bir yerleşim alanı
olduğu belirlenmiştir. M.Ö. V. Yüzyılda yazılan Herodot tarihinde Kius/Gemlik,
Bursa ve çevresinde var olan ve Argonotların kolonisi olan tek kenttir. Kius/Gemlik'in
kuruluşu M.Ö. XII yüzyıla kadar çıkar. Apemea/Mudanya kentinin ise M.Ö. X.
yüzyılda kurulduğu sanılmaktadır. Uluabat gölü üzerindeki Apollonia/Gölyazı
yerleşiminin de M.Ö. VI. yüzyıldan önce kurulduğu sanılmaktadır.
Krezus/Kroisos (M.Ö. 561-546) tarafından Lidyalıların egemenliğine sokulan Bursa
bölgesi daha sonra bir süre Pers/İran egemenliğine girmiş ve bu savaşlar
sırasında tahrip olmuştur. Kadıköy' de kurulan Chalchedon Cumhuriyeti, Bursa ve
civarını saldırılarla tahrip etmiştir. Dedaldes, İranlılara karşı savaşarak bir
bakıma bağımsız bir Bithynia Devleti kurmuştur. Dedaldes'in oğlu Boritas ve onun
oğlu Bas/Byas (M.Ö. 378-328) Bithynia krallığının ilk kralı sayılmaktadır.
M.Ö. III. Yüzyılda Mudanya'da Myrleia/Apameia kenti, M.Ö. II. Yüzyılda
Mustafakemalpaşa yakınlarındaki Melde tepesinde antik Miletopolis kenti, 356
yılında Orhangazi'de Basilinopolis kenti kurulmuştur. Tüm bu antik kentlerin
dışında, İznik gölünün güneyinde bugünkü Sölöz köyünde Pythopolis, Yenişehir' de
Otroia, Orhaneli' de Adriani, Karacabey' de Kremastis, Eşkel'de Dasklium,
Çekirge' de Plai, Kurşunlu'da Brillos gibi ikinci derece önemde olan yerleşimler
de vardır. Bölgenin bir diğer önemli kenti de Nicea/İznik' tir. M.Ö. V.
Yüzyıldan önce kurulan ve Helikore adını taşıyan İznik, M.Ö. 316 yılın da işgal
edilip Yunan kolonisi olmuştur.
M.Ö. I. yüzyılda yaşayan Strabon'un ünlü coğrafyasında Bursa kenti ile ilgili en
eski bilgi şu şekilde yer alır; "Prusa, 'Mysia Olympos'u eteklerinde kurulmuş ve
iyi yönetilen bir kenttir. Frigyalılar ve Mysialılar ile sınır komşusu olan bu
kent, Kroisos'a karşı savaşan Prusias tarafından kurulmuştur". V.yüzyılda
yaşamış Yunan coğrafyacısı Bizantion'lu Etien'e göre de Bursa; Cyrus ile çağdaşı
olan kral Prusias döneminde kurulmuştur. Bursa, Bithynia kralı I. Prusias (M.Ö.
232-192) döneminde kent statüsüne yükseltilip çevresi surlarla çevrilmiştir.
Roma ile yaptığı savaşı kaybeden Kartaca Kralı Hannibal, askerleriyle birlikte
sığındığı I. Prusias tarafından büyük itibar görmüş ve krala minnettarlığının
belirtisi olarak M.Ö. 185' de Bursa kentini kurmuş, bu nedenle de kente Prusa
adı verilmiştir. Bursa'nın kuruluşuyla ilgili bu en eski bilgi M.Ö. II.-III.
yüzyılda yaşamış Plinius'a aittir. Ancak, yöreye ait kesin bilgiler M.Ö.
700'lere dayanmaktadır. Homeros bölgeden Mysia olarak söz etmektedir. Günümüzde
ise Bursa yöresinde Mysia yerleşmelerini anımsatan iki yerleşim bulunmaktadır:
Misi (Gümüştepe) ve Misebolu (Aydınpınar).
Prusia adı zamanla Prusa, sonra da Bursa'ya dönüşmüştür. Bithynia Krallığı ile
Bergama Krallığı arasındaki savaşlar neticesinde zayıflayan Krallık, M.Ö. 74'te
Roma İmparatorluğu tarafından gönderilen Proconsul'lerce (Eyalet Valisi)
yönetilen bir Asya Eyaleti haline gelmiştir.
Bursa M.S. 385–1326 yılları arasında ise Bizans dönemini yaşamıştır. M.S.
555'lerde bölgede ipek üretimine başlanmış ve doğal sıcak suları nedeniyle küçük
bir kaplıca kenti kurulmuştur.
Birinci Osmanlı Başkenti Bursa